Tết Đoan Ngọ là gì? Nguồn gốc, ý nghĩa và ngày diễn ra năm 2025

Tết Đoan Ngọ, còn gọi là Tết diệt sâu bọ, là một trong những lễ tết truyền thống quan trọng của người Việt, diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch hằng năm. Năm 2025, Tết Đoan Ngọ rơi vào thứ Bảy, ngày 31 tháng 5 dương lịch, tạo điều kiện thuận lợi để các gia đình sum họp và thực hiện các nghi lễ truyền thống.

Nguồn gốc và ý nghĩa của Tết Đoan Ngọ

Tên gọi "Đoan Ngọ" bắt nguồn từ chữ Hán, trong đó "Đoan" nghĩa là bắt đầu, "Ngọ" là khoảng thời gian từ 11 giờ đến 13 giờ trưa – thời điểm dương khí đạt cực thịnh trong ngày. Tết Đoan Ngọ còn được gọi là Tết Đoan Dương hoặc Tết diệt sâu bọ, phản ánh quan niệm dân gian về việc trừ tà, phòng bệnh và bảo vệ mùa màng.

Theo truyền thuyết dân gian, vào một năm nọ, khi người dân đang ăn mừng vụ mùa bội thu thì sâu bọ xuất hiện phá hoại cây trái và lương thực. Một ông lão tên Đôi Truân đã hướng dẫn dân làng lập đàn cúng đơn giản với bánh tro và trái cây, sau đó ra trước nhà vận động thể dục. Kỳ diệu thay, sâu bọ sau đó bị tiêu diệt hết. Từ đó, vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch hằng năm, người dân thực hiện nghi lễ này để diệt trừ sâu bọ, bảo vệ mùa màng và sức khỏe.

Phong tục truyền thống trong ngày Tết Đoan Ngọ

Ăn rượu nếp và trái cây đầu mùa

Một trong những phong tục nổi bật nhất trong Tết Đoan Ngọ là ăn rượu nếp và các loại trái cây có vị chua hoặc nóng như mận, vải, xoài, dứa... Theo quan niệm dân gian, những loại thực phẩm này giúp "giết sâu bọ", tiêu diệt vi khuẩn và làm sạch hệ tiêu hóa.

Cúng Tết Đoan Ngọ

Người Việt thường chuẩn bị mâm cỗ cúng gồm hương, hoa, bánh tro, cơm rượu nếp, trái cây và nước sạch để dâng lên tổ tiên. Nghi thức này mang ý nghĩa bày tỏ lòng thành kính, cầu mong sức khỏe và bình an cho gia đình trong nửa năm còn lại.

Tắm nước lá thơm, xông nhà

Tắm bằng nước nấu từ các loại lá như lá sả, lá bưởi, ngải cứu… là một phong tục phổ biến trong ngày Tết Đoan Ngọ. Việc này giúp xua đuổi tà khí, thanh lọc cơ thể, mang lại cảm giác thư giãn và khỏe khoắn trong thời tiết nắng nóng.

Mâm cúng Tết Đoan Ngọ

Mâm cúng Tết Đoan Ngọ không quá cầu kỳ nhưng cần đúng lễ, thể hiện lòng thành. Tùy theo vùng miền, mâm lễ có thể gồm:

• Rượu nếp (nếp cẩm hoặc nếp cái hoa vàng) – tượng trưng cho việc "diệt sâu bọ".

• Bánh ú tro – thanh mát, dễ tiêu, gắn liền với phong tục Tết Đoan Ngọ.

• Hoa quả theo mùa: mận, vải, dưa hấu, xoài, chuối...

• Hoa tươi: hoa sen, hoa cúc hoặc hoa huệ.

• Trầu cau, hương đèn, vàng mã.

• Gà luộc hoặc thịt luộc.

• Xôi gấc, xôi vò.

• Chè đậu xanh, chè trôi nước (miền Nam).

Mâm cỗ nên được bày biện sạch sẽ, trang trọng trên bàn thờ tổ tiên.

Giờ cúng Tết Đoan Ngọ năm 2025

Theo quan niệm dân gian, cúng vào giờ Ngọ (từ 11h – 13h trưa) là đẹp nhất vì đây là thời điểm dương khí đạt cực thịnh, thích hợp để "diệt sâu bọ" và cầu an. Tuy nhiên, nếu gia đình bận rộn, bạn có thể cúng từ sáng sớm (5h – 7h) đến trước 12h trưa vẫn hợp lý.

Kết luận

Tết Đoan Ngọ là một dịp lễ mang đậm triết lý phương Đông, kết hợp hài hòa giữa yếu tố tâm linh, sức khỏe và văn hóa dân gian. Dù chỉ diễn ra trong một ngày, nhưng những phong tục và ý nghĩa của nó vẫn luôn được gìn giữ và truyền lại qua nhiều thế hệ. Năm 2025, đừng quên dành thời gian cùng gia đình sum vầy, chuẩn bị mâm cúng đơn giản và gìn giữ những nét đẹp văn hóa truyền thống trong ngày Tết giữa năm đặc biệt này.